Champasak

Niewielkie miasto w południowym Laosie nad Mekongiem w prowincji o tej samej nazwie, które w przeszłości posiadało duże znaczenie polityczne. W XVIII i XIX wieku w okresie rozbicia Laosu na trzy niezależne księstwa Champasak był stolicą jednego z nich. Jego władcy byli zależni od sąsiadów i płacili trybut najpierw wietnamskim cesarzom z Hue, a w potem królom Syjamu z Bangkoku. Gdy w  1893 roku Laos został objęty przez Francję protektoratem, księstwo Champasak pozostawało w strefie wpływów Syjamu.   Dopiero w wyniku francusko - syjamskiej wojny granicznej i traktatów w latach 1904-1907 Francja włączyła księstwo Champasak do Indochin. W okresie drugiej wojny światowej w 1941 roku Tajlandia jeszcze raz na krótko odzyskała kontrolę nad prowincją Champasak. Po zakończeniu wojny Champasak stał się ważnym ośrodkiem partyzantki walczącej o przywrócenie francuskiej władzy w Indochinach. Rządzący tam książę Boun Oum był zwolennikiem zachowania sojuszu Laosu z Francją. W mieście do dziś znajduje się okazały dom, w którym mieszkał ten ważny polityk.

Obecnie Champasak jest prowincjonalnym miasteczkiem, w którym można zobaczyć tradycyjną drewnianą architekturę laotańską oraz domy z epoki kolonialnej. Jednak tym, co przyciąga tutaj turystów jest bliskość khmerskiej świątyni Wat Phu, oddalonej tylko o 8 km. W czasach imperium Angkoru było to jedno z najważniejszych sanktuariów religijnych w państwie. Według uczonych w miejscu, w którym dziś leży Wat Phou, prawdopodobnie znajdowała się Szresztapura – pierwsza stolica Khmerów.

Rejon miast Champasak i Pakse jest uważany za kolebkę państwa Khmerów. Według chińskich kronik już w V wieku istniało niezależne państwo Khmerów Czenla (Chenla) ze stolicą w mieście Szresztaupra. Jego pierwsi znani królowie to Szrutawarman i Szreszthawarman. W VII wieku kolejni władcy przenieśli stolicę do miasta Iszanapura (Sambor Prei Kuk), a wkrótce potem w VIII wieku państwo rozpadło się na Czenla Wodne i Czenla Lądowe. A. Jelonek podaje, że w rejonie Champasak w VIII wieku znajdowała się Sambhapura – stolica Czenla Lądowego i zarazem główny ośrodek władzy późniejszego imperium (Kambodża, 2008). Prawdopodobnie chodzi o to samo miasto co Szresztapura lub o miasto w tym samym miejscu, w którym dziś znajdują się pozostałości świątyni Wat Phu.

Kompleks świątynny Wat Phu obejmuje sanktuarium na zboczach góry Phu Kao oraz budowle położone u jej podnóży. Jej nazwa oznacza „górę o upiętych włosach” i nawiązuje do fryzury boga Śiwy, który był czczony w tym miejscu przez Czamów zamieszkujących te tereny przed przybyciem Khmerów. To oni prawdopodobnie zbudowali w tym miejscu najstarszą świątynię. Ich królestwo nosiło nazwę Czampa, a jego wspomnienie przetrwało bezpośrednio w nazwie Champasak. Khmerowie wyparli stąd Czamów, ale przejęli kult Śiwy i jego święte miejsce. Prawie wszyscy królowie Lądowego Czenla byli wyznawcami Śiwy. Sanktuarium zostało z czasem bardzo rozbudowane. Ostateczny układ uzyskało za panowania Surjawarmana II na przełomie XI i XII wieku. Na ten okres są datowane dwie budowle uznawane za pałace lub seminaria kapłanów (jeden z piaskowca, drugi z laterytu). Kompleks obejmuje ponad to zbiornik wody o długości prawie 2 km, aleję o długości 250 m, tarasy, schody, źródło rytualne oraz mały ceglany prasat (jedna z najstarszych zachowanych świątyń khmerskich). Ciekawy opis Wat Phu znajduje się w książce Marilii Albanese (Angkor. Siedziba bogów, 2009): „Jednym z najświętszych miejsc w państwie Czenla była wysoka na 1429 m Góra Linga (lingaparwata). Jej szczyt stanowił naturalny monolit w kształcie fallicznym. Góra dziś nazywana Phu Kao (…) co w oczywisty sposób odwołuje się do koku Śiwy. Według Coedesa, Szresztapura – jedna z pierwszych stolic państwa Czenla, została wybudowana w VI wieku u podnóża góry. Wspaniały kompleks Wat Phu, ciągle wznosi się na wzgórzu o wysokości 70 m.” Z kolei John Audric podaje mrożącą krew w żyłach informację: „Stolica Czenli leżała w pobliżu góry Ling-cia-po-po, na której wzniesiono świątynię poświęconą bogu Po-to-li, czyli Bhadreśwarze, gdzie królowie składali w nocy ofiary z ludzi”. (Angkor i imperium khmerskie, 1979)

Po przeniesieniu stolicy imperium w IX wieku rejon jeziora Tonle Sap miasto pod Górą Phu Kao straciło rangę stolicy. Z regionem Angkoru łączyła Wat Phu jedna z 7 głównych dróg w państwie, co świadczy o jego ogromnym znaczeniu. Świątynia kwitła do upadku imperium w XV wieku. Potem stała się skromnym, buddyjskim sanktuarium.

W 2001 roku świątynia Wat Phu została wpisana na listę zabytków UNESCO, jako wspaniały przykład architektury i sztuki okresu zwanego przedangkorskim.

Transkrypcja: Champasak, Champassak, Czampasak.

Najważniejsze miejsca do zobaczenia: kompleks świątynny Wat Phu i góra Phu Kao; architektura kolonialna w mieście, w tym domy książąt Boun Oum’a i Ratsadanai’a.

Pozostałe miejsca: sanktuarium hinduistyczne Hong Sida niedaleko kompleksu Wat Phu.

Zalecany minimalny czas pobytu: 1 dzień.

Na zdjęciu: Wat Phu. Laterytowy pałac lub seminarium u podnóży góry Phu Kao. W tle szczyt w kształcie
koku Śiwy.

Tekst i zdjęcie: Jarosław Poniewiera

Literatura:

Albanese M., Angkor. Blask Khmerów, Ediciones Folio S.A., Barcelona 2009 Albanese M., Angkor. Siedziba bogów, Ediciones Folio S.A., Barcelona 2009 Audric J., Angkor i imperium khmerskie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1979 Jelonek A., Kambodża („Historia Państw XX wieku”), Wydawnictwa TRIO, Warszawa 2008 Ostaszewski P., Laos. Konflikt wewnętrzny i międzynarodowy 1945-1975, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2011