Fez (Fas)

Miasto w Maroku w kotlinie Wadi Sibu nad małą rzeką Fez. Dawna stolica kraju, a obecnie jego najważniejsze centrum kulturalne i religijne. Stolica prowincji Fez.

Fez został założony na początku IX wieku przez Mulaja Idrisa II. Szybko stał się ważnym arabskim miastem w północnej Afryce. W roku 859 powstał w nim uniwersytet Karawijjin, który pretenduje do miana najstarszego w świecie. Uniwersytet ten przez kilka kolejnych wieków był głównym ośrodkiem nauki arabskiej w krajach Maghrebu.

Swój wielki rozkwit Fez przeżył jako stolica dynastii Marynidów (XIV-XV w.). Powstało wtedy wiele budowli, które do dziś są jego ozdobą. W kolejnych wiekach Fez zachował wiodące miejsce w kulturze i gospodarce kraju. W roku 1912 w Fezie podpisano traktat z Francją, który ustanowił jej protektorat nad Marokiem. Niedługo później w mieście narodził się marokański ruch niepodległościowy.

Miasto składa się z trzech najważniejszych dzielnic: Starego Fezu (Fas al-Bali), Nowego Fezu (Fas al-Dżadid) oraz Nowego Miasta (Ville Nouvelle). Stary i Nowy Fez znajdują się w obrębie murów Starego Miasta.

Stary Fez (Fas al-Bali) to najstarsza i najważniejsza pod względem historycznym część miasta. W jej obrębie znajdują się słynne budowle, w tym Meczet Al-Karawijjin (Kairouyine), do wnętrza którego wstęp mają tylko muzułmanie. Jego dziedziniec można obserwować z punktów widokowych na sąsiednich budynkach. Dzielnica posiada podobno najgęstszą sieć uliczek na świecie – razem około 9 tysięcy. Jest uważana za największą na świecie pod względem populacji przestrzeń miejską wolną od ruchu pojazdów zmotoryzowanych. Szacuje się, że mieszka tam ok. 250 tys. osób na mili kwadratowej. W Starym Fezie znajduje się uniwersytet Karawijjin - najstarszy stale funkcjonujący uniwersytet świata, założony w 859 roku jako szkoła koraniczna. W średniowieczu odegrał on czołową rolę w wymianie kulturowej i intelektualnej pomiędzy światem islamu a chrześcijańską Europą, przy udziale żydowskich uczonych. Od 1981  roku Stary Fez jest wpisany na listę zabytków UNESCO.

Ze Starym Fezem w obrębie murów Starego Miasta sąsiaduje XII-wieczna dzielnica Nowy Fez (Fas al-Dżadid). Dzielnica powstała za panowania Merynidów, którzy właśnie tutaj wznieśli swój pałac i ogrody, do których turyści niestety nie mają wstępu. W jej obrębie znajduje się także dawna dzielnica żydowska oraz wiele ciekawych miejsc, obiektów i kolorowych bazarów.

Całkowicie odmienny styl i charakter posiada zbudowane przez Francuzów po I wojnie światowej Nowe Miasto (Ville Nouvelle). Jest to dawne centrum kolonialne z szerokimi ulicami, bulwarami i placami, które dziś pełni funkcję głównego centrum usługowego miasta z licznymi restauracjami, hotelami i bankami.

Fez to jedno z najważniejszych i najciekawszych miast Maghrebu, które od wieków słynie z handlu i unikalnego rzemiosła, w tym tradycyjnego farbiarstwa. Okrągłe czapki o nazwie „fez”, z których miasto słynęło, stały się narodowym strojem w osmańskiej Turcji. Dziś barwne suki Starego Miasta są nadal doskonałym miejscem na zakupy.

Transkrypcja: Fez, Fas, Fes.

Najważniejsze miejsca do zobaczenia: dzielnica i meczet Al-Karawijjin (tylko z punktów widokowych); dzielnica andaluzyjska i meczet Andalous; grobowiec Mulaja Idrisa II; madrasa Bu Inania i zegar wodny; madrasa Attarine; madrasa es-Sahridżi; Plac Nejjarine (fontanna i muzeum); Plac i madrasa Seffarine; pałac królewski i ogrody w Nowym Fezie (tylko z zewnątrz); dawna dzielnica żydowska (mellah); brama Bab Bu Dżelud; muzeum rzemiosła w pałacu du Batha; kolorowe suki ulic Talaa Kebira i Talaa Seghira; farbiarnia skór Chouarasa.

Pozostałe miejsca: grobowce Merynidów; dom ibn Chalduna; meczet Asz-Szerablijjin (Cherabliyine); Hotel Palais Jamai; fortece Bordż Nord i Bordż Sud; .

Zalecany minimalny czas pobytu: 2 dni.  

Na zdjęciu: Wejście do Pałacu Królewskiego w Fezie.

Zdjęcie: Marcin Franke

Tekst: Jarosław Poniewiera

Literatura:

Arabowie. Słownik encyklopedyczny, praca zbiorowa, red. Dziekan M., Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001

Mały słownik kultury świata arabskiego, praca zbiorowa, red. Bielawski J., Wiedza Powszechna, Warszawa 1971

Marcais G., Sztuka islamu, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1979

Stierlin H., Islam od Bagdadu do Kordoby. Wczesne budowle od 7 do 13 stulecia, MUZA SA, Warszawa 1997